Bir sondajın yapılması sırasında, kuyuya sirküle ettirilen sıvılara sondaj sıvısı denir. Sondaj sıvıları döner sondajla birlikte ortaya çıkmıştır. İlk kullanılan sondaj sıvısı su olmuştur. Zamanla diğer sıvılar geliştirilmiştir. Bunlar arasında en çok kullanılan kil ve su karışımı olup, " sondaj çamuru " olarak adlandırılır. Günümüzde yaygın olarak " sondaj çamuru " terimi kullanılmaktadır. Sondajın amacı, geçilen formasyonların özelliklerine ve derinliğe göre değişik sondaj çamurları geliştirilmiştir.
Sondaj Çamurunun Görevleri : Sondaj çamuru/sıvıları, sondajın sürekli yapılabilmesini sağlamak amacıyla başlıca şu görevleri yapar :
a) Kırıntıların yeryüzüne taşınması : Yeraltında matkap tarafından kesilen kayaç parça ve kırıntılarının ortamdan uzaklaştırılarak tabanın devamlı temiz tutulması ve matkabın rahat çalışmasını sağlamaktır. Kayaç kırıntıları tabandan ne kadar hızlı taşınırsa sondajın ilerlemesi o kadar çabuk olur. Parçaların yukarıya doğru taşınabilmesi için, çamur içindeki düşüş hızlarının çamurun yükseliş hızından az olması gerekir. Çamur içindeki kesintiler sirkülasyon esnasında metal kısımların aşınmasına sebep oldukları gibi çamur akış özellikleri, pasta oluşumu ve sıcaklık mukavemeti yönünden de olumsuz rol oynamaktadır.
b) Matkabın ve sondaj takımlarının yağlanması ve soğutulması : Matkabın kuyu dibinde çalışması sırasında oluşan ısı, sirkülasyon halinde bulunan çamur vasıtasıyla soğutulur. Ayrıca çamur, tijlerin yüzeylerini, kuyu cidarını (duvarını), muhafaza boruları yüzeyini, pompaların aşınan kısımları ve matkap ytaklarını ince bir film halinde kaplayarak yağlayıcı bir rol oynar. Özel bazı yağlayıcı maddeler çamura katılmak suretiyle sürtünme kayıplarını azaltmak mümkündür. Sondaj çamuruna katılacak diğer bazı katkı maddeleri yardımıyla; matkabın ömrü uzatılır, takım sıkışmaları önlenir, Tijlerdeki aşınma azaltılır ve korozyona karşı koruyucu olur. Özellikle petrol ve petrol bazlı çamurların yağlama özelliği yüksektir.
c) Yıkılma ve göçmelere engel olma : Sondaj sırasında kuyuda kesilmiş formasyonların kuyu deliği içine doğru yıkılıp göçerek, kuyunun kapanmasına mani olmak için formasyondan gelen basınçtan daha yüksek olması gerekir. Özellikle kum ve çakıllı katmanların içine giren çamur bunları sağlamlaştırarak birbirine tutturur.
d) Geçirimsiz bir pastanın oluşması : Sondaj çamuru hidrostatik basınç nedeniyle kuyu cidarına yapışarak " çamur pastası " oluşturur.Bu çamur pastası geçirimsizliği sağlar. Eğer çamur iyi kalitesi ise filtrasyon ( süzülme) suyu az olacağından pastanın kalınlığı da az olacaktır. Böylece kuyu daralmayacak ve sondaj dizisi daha rahat çalışacaktır. Eğer çamurun suyu büyük ölçüde kaçacak olursa pasta kalınlaşacak ve kuyu daralacaktır.
e) Yatak basıncını kontrol altında tutma : Kuyulardaki hidrostatik basıncın formasyon basıncından az olması durumunda formasyonlardaki petrol,gaz veya suyun kuyu içine akması ve yukarıya doğru çıkması tehlikesi vardır. Bu bakımdan çamurun yoğunluğunun fışkırmalara engel olacak bir değere çıkarılması gerekir. Çamurun yoğunluğunun arttırılmasıyla sondaj ilerleme hızında bir azaltma olur. Bazı durumlarda da zayıf formasyonlardan çamur kaçması olayı meydana gelebilir.
f) İyi pompalanabilme : Çamurun bir çok özelliğinin yanı sıra iyi pompalanabilmesi gerekir. Çamurun taşıma gücü viskozite artmaktadır. Pompaların iyi çamur sirkülasyonu yapabilmesi için çamurun viskozitesi, jel kuvveti ve katı madde miktarını devamlı olarak ölçmek ve kontrol atında tutmak gerekir.
g) Korozyona karşı koruma : Düşük konsantrasyonlu tuz çözeltileri tijlerde ve muhafaza borularında büyük ölçüde korozyona sebep olmaktadır. Tuzlu formasyonların geçilmesi sırasında çamura karışan tuzun sebep olacağı krozyona engel olmak için kimyasal maddeler katılır.
