Çatlaklar

Çatlak ve yarıklar genellikle tabakalanma ve klivaj yüzeylerini kesen ve daha çok dayanıklı kayaçlarda meydana gelen yapılardır.Çatlaklar çoğunlukla belli bir düzen içinde gelişirler.Birbirine paralel olarak gelişen çatlaklara çatlak takımı , birbirini kesen iki veya daha fazla çatlak takımına ise çatlak sistemi adı verilir. Oluşum mekanizmalarına göre iki ana gruptadırlar.
1-) Jeolojik olaylardan kaynaklanan çatlaklar ( Tektonik kökenli çatlaklar ):
Jeolojik deformasyonlara bağlı olarak gelişen çatlaklardır ve iki ana grupta toplanır.

a-)Tansiyon (germe) çatlakları : Tansiyon çatlakları kayaca etkiyen tansiyon ( germe , uzatma ) kuvvetlerine dik veya basınç (sıkıştırma) kuvvetlerine paralel bir yönde gelişen çatlaklardır. Örneğin doğu-batı yönlü germe (tansiyon) veya kuzey-güney yönlü basınç kuvvetlerinin etkisi altında bulunan bir granit örneğinde meydana gelen tansiyon çatlakları kuzey-güney yönünde uzanır ve bu çatlaklar deformasyon elpsoidi denen şeklin küçük eksenine paralel olacaktır .

b-)Makaslama (kesme) çatlakları : Deformasyon elipsinin küçük ekseniyle 45 dereceden dha küçük açılar yapan ve tansiyon çatlaklarına göre az çok simetrik olan çatlaklardır. İki makaslama çatlağının kesişmesiyle oluşan dar açı genellikle 50-60 derece arasındadır.

Makaslama ve tansiyon çatlaklarının deformasyon elipsi üzerinde gösterilişi

Tansiyon ve makaslama çatlakları kıvrımlarda görüldüğünde değişik adlarla anılırlar. Tansiyon çatlakları kıvrım eksenine dik yönde gelişirler ve enine veya transversal diye adlandırılırlar . Makaslama çatlakları ise kıvrım ekseni ile belli bir açı yapar ve diyagonal çatlaklar olarak bilinirler.Bunlardan başka kıvrımlarda , kıvrım eksenine paralel olarak gelişen ve boyuna(logitudinal) çatlaklar olarak bilinen çatlaklar da vardır.Ayrıca kıvrım kanatlarında ışınsal olarak gelişen çatlaklar ise ışınsal veya radyal çatlaklar olarak adlandırılır.

Kıvrımlarda görülen çatlak türleri

Gerilme bereleri ( tension gashes ) :Tansiyon çatlakları çoğunlukla  çatlağın iki yanında blokların birbirlerinden uzaklaşmaları sonucu gelişen yapılarla karakteristiktir.Bloklar arasındaki bu boşlukla bazen kuvars,kalsit,kil vb. mineralleri tarafından doldurulur. Yani , aralarında açıklık bulunan veya aralarındaki boşluğun yabancı bir madde tarafından
doldurulan tansiyon çatlaklarına gerilme bereleri denir.

2-)Jeolojik olaylardan kaynaklanmayan çatlaklar ( tektonik kökenli olmayan çatlaklar ):  
a-) Kuruma çatlakları : Özellikle killi ve sulu alanlarda suyun buharlaşmasıyla meydana gelen kuruma ile oluşan çatlaklardır.

b-) Soğuma-büzülme çatlakları : Özellikle magmatik kayaçlarda , magmanın soğumasına bağlı olarak gelişen çatlaklardır. Bazalt ve dasitlerde görülen sütunlu yapılar tipik örneklerdir.

c-)Basınç azalması sonucu oluşan çatlaklar : Herhangi bir kayaç kütlesinin üzerinde etkili olan veya onu dengede tutan basıncın kalkması veya azalması sonucu oluşan çatlaklardır.