Magmatik Kayaçlar

Yerin kabuğu veya üst manto içinde oluşan ve bileşim itibariyle erimiş silikatları içeren sıvıya magma adı verilir. Magmanın soğuması ile meydana gelen kayaçlara magmatik kayaçlar , kor kayaçlar veya magmatiler adı verilir.

Magmatik bir kayacın bileşimi bunun kaynaklandığı orjinal magmanın bileşimini yansıtmaz , çünkü bir magma ilk oluşumundan sonra bazı nedenlerden ( Sıcaklık , basın. , karışım vb )  dolayı bileşimi değişir bu olaya magmatik farklılaşma adı verilir.

Magmanın yer kabuğu kısımlarına göre üç gruba ayrılır .


1) Derinlik kayaçları ( plütonik kayaçlar ) : Magmanın yerkabuğu , içerisinde yani yüzeyden derinlerde yavaş yavaş soğuyup katılaşması sonucu oluşan kayaölardır. Genelde iri taneli ve kristalli yapıda olup , kristaller arasında bir aralık bulunmamaktadır.

2) Yüzey kayaçları ( volkanik kayaçlar ) : Magmanın yeryüzüne çıktıktan sonra veya yeryüzüne çok yakın derinliklerde , hızlı bir şekilde soğuması neticesinde meydana gelen kayaçlardır. Bu kayaçlarda çoğunlukla gözle görülebilen kristaller , kristalli olmayan camsı bir hamur içinde serpimiş olarak bölünür.

3) Yarı derinlik kayaçları ( porfirik kayaçlar ) : Magmanın yerkabuğu içerisinde , yüzeye yakın derinliklerde soğuması ile oluşan kayaçlardır. Esas yapısal özellikleri iri kristallerinin daha ince taneli bir fon içerisinde dağılmış olmasıdır.


Magmatik kayaçların genel olarak bileşimlerini gösteren tablo 

Magmatik kayaçların kütle şekilleri :

Genel anlamıyla , yeryüzeyinde derinlerde magmanın soğuyup katılması ile oluşan bir derinlik kayacı kütlesine plüton adı verilir. Değişik şekil ve boyutlarda olabilirler .

1) Lapolit : Genellikle kıvrımlı katmanlar arasına giren , şekil itibariyle çukur tarafı yukarıya doğru olan bir ince kenarlı merceğe benzeyen ve içine girdiği kayaçlarla uyumlu olan kayaç kütlelerine denir.


2) Batolit : Genelde granit ve granodiyorit türünden kayaçların , derinlere doğru genişleyen ve üst kısımları az çok kubbe şekilli olan büyük hacimli kütlelerine denir.

3) Stok : Şekil genellikle daire ve elipsi andırır. Yan kayaçlarla olan dokanakları sapr veya hafif engbeli bir röliyef oluşturan kütlelerdir.

4) Diyapir : Çevresindeki kayaçların katmanlarını delip geçtikten sonra onlar üzerine kubbe gibi oturan kayaç kütlelerine denir.

5) Sil : Tortul kayaçlardaki tabakalanma ve metamorfitlerdeki klivaj düzlemleri arasına giren iki kenarı az çok birbirine paralel magmatik kayaç kütlelerine denir.


6) Lakolit : İçine girdiği kayaçları yukarıya doğru iterek hale getiren magmatik kayaç kütlelerine denir.


7) Fakolit : Çukur tarafı aşağı doğru gelen bir merceği andıran kayaç kütleleridir. Fakolitlerin , magmanın daha önce kıvrılmış olan kayaçlar içine sokulması sonucu oluştuğu kabul edilir. 


8) Dayk : İçine girdiği kayaçları bir duvar gibi kesen ve onlarla uyumsuz olan kayaç kütleleridir. Yan kayaçları kesmesi ve iki kenarının aşağı yukarı paralel olması ile karakteristiktir.


9) Damar : Çevre kayaçlar içinde bulunan çatlakların magma ile dolması sonucu meydana gelen oluşuklardır.

10) Lavlar : Volkanlardan yeryüzüne çıkan sıvı ve akışkan magmaya lav adı verilir. Lavlar yeryüzünden bir madde aktıktan sonra soğuyarak katılaşır ve kayaç haline gelir.