METAMORFİZMA VE METAMORFİK KAYAÇLAR

GİRİŞ 

Daha önce var olan kayaçların ısı ve basınç etkisiyle değişime uğraması olayına metamorfizma“ adı verilir . Bu yolla oluşan kayaçlara da  metamorfik kayaçlar adı verilir . Bu kayaçlar genel olarak tortul kayaçlar ve magmatik kayaçlardan oluşurlar. Örneğin kil mineralleri ve kalsitten oluşan marnın orta derece metamorfizması ile oluşan kayaç plajiyoklaz ve hornblendden oluşan amfibolittir .

a) Metamorfizma Türleri :

1)  Kontak metamorfizma ( termal metamorfizma ): Magmanın daha önce var olan kayaçlar içine girerek değişime uğratan metamorfizmaya “ kontakt “ veya “ termal “ metamorfizma denir. Buradaki değişmede etkin olan faktör ısıdır ve merkezden ulaştıkça metamorfizma şiddeti azalır.

2) Bölgesel ( rejyonel) metamorfizma:Geniş alanlarda basınç ve ısının etkin olması sonucu meydana gelen metamorfizmadır .Bu metamorfizma ile oluşan kayaçlar içindemika , tremolit , aktinolit ve hornblend gibi levhalı minerallerin dizilmesi sonucu gelişen “klivaj “ veya yapraklanma adı verilen yapı gelişir .

3)Dinamik metamorfizma ( dislokasyon metamorfizma ):Kayma , kırılma ve faylanma sonucunda oluşan metamorfizmaya denir.bu metamorfizma türünde ısının etkisi çok azdır ve esas faktör sürtünmedir .Çoğunlukla kırılma ve ufalanmalar milonit adı verilen ve bir ince taneli alan içi.ne serpilmiş daha iri kristallerden oluşan kayaç türünün oluşumuna neden olur. .

4)  Retrograd ( gerileyici ) metamorfizma : Önceleri ,daha yüksek dereceli metamorfizma geçiren bir kayacın buna kıyasla geçireceği düşük dereceli metamorfizmaya retrograd metamorfizma adı verilir .Bu durumda kayaçlarda geniş ölçüde bir bozuşma yani minerallerin yüksek dereceden daha düşük derecelere dönüşüm yaygın görülür.

5)  Kendi kendine metamorfizma : Magmatik kütlenin soğuması sırasında kütle içinde bulunan maddelerin etkisiyle oluşan metamorfizma türüdür.

b) Metamorfik Fasiyes :

1) Mavişist fasiyesi  (Glokofan fasiyesi ) : En düşük dereceli metamorfik fasiyestir .Tipik mineralleri ; amfibol ,glokafon olduğundan glokafon fasiyeside denir.

2)  Yeşilşist fasiyesi : Metamorfizmayı oluşturan basınç ve ısı kşullarının mavişist fasiyesine kıyasla daha etkin olduğu bir metamorfik fasiyestir .Tipik olarak Kuvars + klorit , kalsit + tremolit ve kalsit + klorit ile karakteristiktirler.

3)  Amfibolit fasiyesi : Yeşilşist fasiyersine göre daha şiddetlidir. Tipik Diyopsit , sillimanit ve forsterit + kalsit ile karakteristiktir.

4)  Granülit fasiyesi : Amfibolit fasiyesine göre daha etkin metamorfizma koşulları egemerndir .Bazı piroksen ve granatlar , alkali feldspatlar karakteristiktir.

c) Metamorfizma dereceleri :

Çok düşük dereceli : Mavişist fasiyesine karşılık gelir.

Düşük dereceli : Yeşilşist fasiyesine karşılık gelir

Yüksek dereceli : Amfibolit fasiyesine karşılık gelir.

Yüksek dereceli : Granülit fasiyesine karşılık gelir.

d) Metamorfik kayaçlar :

1)Hornfles :Bir kontak metamorfizma ürünü olup klivaj veya çizgisellik yapısı göstermez. Az çok eşit tanelerin oluşturduğu mozayik bir doku sergiler, ancakbazı hornfles türleri içinde çevresindeki tanelere kıyasla daha büyük olan mika veya andaluzit kristalleri bulunabilir.

2)Sleyt : İnce taneli bir kayaç olup genelde düşük dereceli metamorfizma sonucu gelişir. Mikroskobik olarak gözlenebilen , çok iyi gelişmiş bir klivaj yapısı sergiler . Mika , kuvars ve feldspat ardalanması şeklinde görülen klivaj sileyt klivajı olarak adlandırılır.

3)Şist : Sleyt ve fillitlerden daha kaba taneli olan şist ,mika ve kuvarsla feldspat ardalanması şeklinde gelişen tipik bir klivaj yapısı sergiler .Şistlerde görülen klivaj şistozite olarak adlandırılır.

4) Gnays : Orta ve yüksek dereceli metamorfizma geçiren , kuvars ve feldspat bakımından zengin kayaçlardır. Klivaj yapıları şistlerinki kadar belirgin ve tipik değildir.

5) Granülit ( leptit veya lepitinit ) : Yüksek dereceye özgü bir metamorfik kayaç olarak bilinir. En önemli özelliği mika içermediği halde klivaj yapısı gösterir. Biyotit , muskovit bulunabilir.

6)Metakuvarsit : Tortul kökenli kuvarsitlerin metamorfizmaya uğraması ile oluşan kayaçlardır.Genelde kuvarstan oluşurlar.

7) Mermer : Kireçtaşlarının metamorfizmasıyla oluşan kayaçlardır . Mineralleri kalsit veya dolomittir . Ayrıca muskovit , tremolit mineralleri az olarak bulunabilir.

8) Amfibolit : Genelde hornblend ve plajiyoklazlardan oluşan ve amfibolit fasiyesini simgeleyen kayaç türüdür . Hornblendin yanında az oranda tremolit ve/veya aktinolit bulunabilir.