Mineraller ve Fiziksel Özellikleri


Mineral: Doğal yollarla oluşmuş inorganik süreçlerin ürünü olan sembolikbir kimyasal formüş ile ifade edilen genelde katı maddece homojen olan varlıklara denir. 

Doğada görülen minerallerin çoğunun düzgün bir kristal şekilleri vardır. Bazılarının ise belli bir kristal şekli yoktur. Belli bir kristal şekli olmayan minerallere amorf şekilsiz mineral olarak adlandırılır. Örneğin opal (SiO2 ) amorf özellikli bir mineraldir.

Minerallerin Fiziksel Özellikleri :

1) Sertlik
2) Yoğunluk
3) Dilinim
4) Kırılma yüzeyi
5) Renk
6) Çizgi rengi
7) Parlaklık
8) Manyetik özellik
9) Dokunum
10) Tad
11) Koku


Sertlik: Bir mineralin çizilmeye karşı gösterdiği dirence "sertlik" , darbelere karşı gösterdiği dirence ise "sağlamlık" adı verilir.Mineraller içerisinde en sert olanı elmastır ve tüm diğer mineralleri çizebilir fakat bu mineralin sağlamlığı fazla değildir bir çekiç darbesiyle kırılabilir. Minerallerin sertliklerini  derecelendirmek için " Mohs sertlik cetveli " yapılmıştır.

1) Talk
2) jips
3) Kalsit
4-) Florit
5) Apatit
6) Feldspat
7) Kuvars
8) Topaz
9) Korund
10) Elmas

1-2 Tırnak ile çizilebilir. 3-4-5 Toplu iğne ve çakı ile çizilir. 6-7 camı çizer, toplu iğne ve çakı ile çok zor çizilir.8-9 Toplu iğne ve çakı ile çizilmez. 10 Her şeyi çizebilir.

Bileşimlerine göre Mineraller:

1-) Element mineraller: Grafit (C) , bakır (Cu) gibi element halindeki mineraller.
2) Oksitler: Birçok element bu gruba dahildir. Hematit (Fe2O3), ilmenit (FeTiO3) , rutil  (TiO2 ) , manyetit (Fe3O4) kromit (Fe,Mg) (Cr ,Al ,Fe)2O4
3) Sülfürler: Sfalerit (Zn, Fe)S, pirit (FeS2), kalkopirit (CuFeS2) tipik örneklerdir.
4) Sülfatlar: Barit ( BaSO4 ) , anhidrit (CaSO4 ), jips ( CaSO4 .2H2O ) örneklerdir
5) Tuzlar ( halidler ) : Tipik örnekleri kayatuzu (NaCl) ve florit (CaF2 ) 
6) Karbonatlar : " Kalsit gurub " ve " aragonit grubu " olmak üzere 2 grupta incelenir. Kalsit ( CaCO3) ve siderit ( FeCO3) kalsit gurubu, aragonit isearagonit grubu içindeki karakteristiktir.
7) Fosfatlar: Apatit | 3Ca3 (PO4)2 .CaF2 | ve monazit | (Ca,La,Nd,Pr) PO4 | bunlardan bazılarıdır.
8) Silikatlar: Minerallerin pek çoğu bu grup içinde toplanır. Örneğin kuvars, feldspatlar, epidot grubu, granat grubu, sillimanit ailesi, turmalin grubu, mikalar, kil mineralleri ve serpantin grubu tüm mineraller silikat bileşimlidir.

Tüm kayaçların ana kaynağı magma olduğu için magma kökenli kayaçlar esas itibariyle; Kuvars, feldspatlar, feldspatoidler, mikalar, amfiboller, piroksenler  ve olivin grubu mineraller ile oluşmaktadır. 

1) Kuvars ( SiO2 ) :Bir çok kayaç türünde ve mineral damarlarında bulunan bir mineraldir ve hekzagonal sistemde kristallenir . Değişik renkli türleri  değişik adlarla isimlendirilir.

Menekşe -mor ====== Amestit
Kahverengi ======== Dumanlı kuvars
sarı ============== Sitrin
Pembe =========== Gül kuvars
Beyaz ============ Süt kuvars
Saydam ========== Kayaç kristali

2) Feldspatlar: Kayaç yapıcı silkat bileşimli minerallerin en önemli ve yaygın olan minerallerdendir. Esas itibariyle 2 gruba ayrılırlar.

a) Plajiyoklas gurubu: Sodyum ve kalsiyum içeren feldspatlardır. Sadece sodyum içeren albitle, sadece kalsiyum içeren anortit arasında, hem sodyum ve hem de kalsiyum içeren plajiyoklaz mineralleri vardır. Genellikle triklinal sistemde kristallenir. Plajiyolaz grubuna dâhil mineralleri ve bunların yaklaşın albit ve anortit içerikleri aşağıda gösterilmiştir.

                      % Albit                           %Anortit
Albit                   100                               0
Oligoklaz            90                                10
Andezin              70                                30
Labradorit           50                                50
Bitovnit               30                                70
Anortit                10                                90
                          %0 Albit                     %100 Anortit
b) Alkali Feldspat grubu: Potasyumlu feldspatlardır. En önemlileri
  • Ortoklaz
  • Sanidin
  • Mikrolin
  • Adularya
Alkali feldspatlar tipik pembe renkleri ile karakteristiktirler ve özellikle granitik nitelikli magmatik kayaçlarda ve gnays gibi metamorfitlerle , arkoz gibi tortul kayaçlarda yaygın olarak bulunur.

3) Feldspatoidler: Kimyasal olarak sodyum ve/veya potasyum içeren minerallerdir ve hiçbir zaman doğrudan kuvarsla birlikte bulunmazlar. Çoğunluğu kübik, bir bölümü ise hekzagonal sistemde kristallenirler. İki gruba ayrılırlar;

a) Basit feldispatoidler : En çok bilinenleri ; nefelin (NaAlSiO4) , kalsilit ( KAlSiO4) ve lösit  (NaAlSi2O4.H2O ) tir.

b) Karmaşık feldispatoidler: En çok bilinenler sodalit , nosean , haüyn , konkrinittir.

4) Mikalar: Dilinimleri ve yaprak yaprak ayrılabilme özellikleri ile tipik olarak iki gruba ayrılırlar.

a) Muskovit (beyaz mika) : Pek çok kayaç türünde bulunabilirler.

b) Biyotit (siyah mika) : Siyah mikalar da yaygın mineraller olup her tür kayaç içinde bulunabilir, ancak tortul kayaçlar içinde diper kayaçlara kıyasla daha az görülür . Siyah mika grubuna giren minerallerden en önemlileri filogobit , zinvaldit , margarittir.

5) Amfiboller: Kristal sistemlerine göre iki gruba ayrılırlar ;

a) Rombusal amfiboller : En çok bilinenleri antofillit ve gedrit tir.

b) Monoklinal amfiboller : Kayaçların içerisinde yaygın olarak bilinen amfibol mineraller bu grupta yer alır. Bu minerallerin başlıcaları hornblend , tremolit , aktinolit , glokofan , riebekit ,kamingtonit , grunerittir. 

6) Piroksenler: Özellikleri itibariyle amfibollere benzerler, ancak dilinimlerindeki farklılıkları ile birbirlerinden ayrılırlar ve iki grubta sınıflandırılırlar.

a) Monoklinal piroksenler: Diyopsit, diyallaj, ojit ve ejirin en çok rastlananlardır.

b) Rombusal piroksenler : Enstatit , hipersten ve bronzonit 

7) Olivin grubu mineraller: Rombusal sistemde kristallenirler. Klivaj yapısı göstermezler, ancak konkoidal kırılma yüzeyleri ile tipiktirler. Genelde olivin yeşil veya kahverengi yeşil renklidir ve bileşimi forsterit (Mg2SiO4) ve fayalit (Fe2SiO6 ) arasında değişen mineraller aşağıdaki grubu oluşturur.

Forsterit                 %0    -  10     fayalit içerir.
Krizolit                   %10  -  30     fayalit içerir.
Hyalosiderit          %30  -  50     fayalit içerir.
Hortonolit              %40  -  70     fayalit içerir.
Ferrohortonolit     %70  -  90     fayalit içerir.
Fayalit                   %90  -  100   fayalit içerir.

7)Serpantin mineralleri: Olivin grubu minerallerle rombusal piroksenlerin ayrışma ürünü olarak meydana gelen minerallerdir. Serpantiin grubu minerallerden oluşan kayaca serpantinit denir. En çok bilinenleri lizardit , krizotil ve antigorittir. 

8) Karbonat mineralleri: Özellikle tortul kayaçlarda yaygın olup , çatlakları dolduran dolgu maddesi şeklinde görülürler.

9) Kil mineralleri: İnce taneli olmalarının yanısıra suyu çeker ve kuruyunca bu suyun uçmasıyla çatlaklı bir yapı kazanırlar. Beş grupta incelenirler.
  • Kaolinit grubu
  • Montmorillonit grubu
  • Vermikülit grubu
  • Paligorskit grubu
  • İllit grubu
Kil mineralleri tortul kayaçlarda çok yaygın ve damararda , çatlaklarda dolgu maddesi , magmatik ve metamorfik kayaçlarda ayrışma ürünü oarak görülürler.

10) Granatlar: Bu gruptaki minerallerin en önemlileri ; pirop , almandin , spesarit , grossularit ve anhidrit olup kübük sistemde kristallenirler . Çoğunlukla metamorfitlerde görülürler.