Kuyulardan çıkan karotlar kuyu jeoloğu tarafından ayrıntılı olarak incelenir ve her kuyu için bir log hazırlanır. Bütün bilgiler bu lok üzerine işlenir. Bu çalışmaların sonunda ya bütün kuyular için yada tek kuyu açılırsa onun için jeolog tarafından kuyu terk raporu yazılır. Eğer bölge kömür açısından olumlu ise seçilen kömür örneklerinin çeşitli analizleride bu raporlara ilave edilir. Örneğin ; kalori değeri, nem miktarı, kül miktarı gibi.
Kömür Karotlarından ve Mostralarından Örnek Alma Yöntemleri :
Kömür karotlarından ve mostralardan kimyasal ve palinolojik tayin yapmak için örnek alımları yapılır.
1) Kimyasal Analizler için Örnek Alımı : Kömürlerin kimyasal özelliklerinin tayini için alınacak örnek tabandan itibaren bütün bölümler göz önünde tutularak parçalar halinde alınır. Alınan malzemenin ( örneğin) kömürün bütün özelliğini temsil etmesi gerekir. Bu örnekler kimyasal analizler için öğütülerek homojen hale geitirilir ve temsil edildikleri kalınlıkla orantılı olarak analiz edilirler. Örneğin ; 1m kalınlığındaki bir damardan 100 gr, 20 cm kalınlıkta altta bulunan bir damardan 20 gr alınıp karıştırılır. Kimyasal analize tabi tutulacak kömür örnekleri, kapsadıkları nemi laboratura kadar korumaları gerekir. Bunun için örnekler önce naylon torbalara daha sonrada özel teneke kutulara yerleştirilir. Örnek alım işleminde kanal yöntemi uygulanır. Yabancı parçalardan arındırılmış kömürlü seviye üzerinde bir kanal açılarak buralardan örnek alınır.
2) Palinolojik Tayinler İçin Örnek Alımı : Kömürlü seviyenin, yaşının tayini kömür damarının eğer varsa diğer mostralarda görülen oluşumlarla korelasyonun yapılması ve havzanın başka kesimlerindeki kömürlü seviyelerle olan ilişkisinin belirlenmesi için palinelojik tayinleri için örnek alımının yapılması gerekir. Kömürlü seviyenin yaş tayini için katmanın herhangi bir kısmından iki parça örnek almak yeterlidir. Örneğin miktarı 100-150gr arasında olabilir. Ancak bazı durumlarda bu örnekler steril(polensiz) çıkabilir. Bunun için kömürlü seviyelerden mutlaka sistematik örnek almak gerekir. Örnek alım işleminde kullanılan kazıcı aletler her alımdan sonra temizlenmelidir. Örnek alımında katmanın kalınlığına göre uygun aralıklarla sistematik olarak örnek alınmasına dikkat edilmelidir.
KÖMÜRLERİN HAZIRLANMASI
Bir ocaktan çıkarılan kömür çeşitli işlemlere tabi tutulur ve kullanıma hazır hale getirilir. Bir çok durumda kömür çıkarılır çıkarılmaz kullanılmak üzere pazarlanır. Çıkarların kömürlerin durumuna göre işlem yapılır.
- Triyaj : Çıkarılan kömür'ün parça büyüklüğüne göre sınıflandırılması işlemine denir. Bu işlem ya mekanik olarak yapılır yada bant üzerinde giden kömür elle seçilir. Bu işlemde kayaç parçaları da kömürden ayrılmış olur.
- Lavaj : Parça büyüklüğüne göre sınıflara ayrılan kömürün ihtiva ettiği mineral maddelerden ayrılması için yıkanması gerekir. Klasik yıkama metodu kömürün devamlı bir su akımında yüzeye çıkması ve mineral maddelerden ayrılmasından ibarettir. Günümüzde kömürün yanmayan maddelerden ayrılması kuru olarak basınçlı hava vasıtası ile olur.
- Depolama (Stokaj) : Kömürün üretiminden piyasaya sürülmesine kadar geçen aralığında kömürün depolanması gerekmektedir. Depolama sürecinde kömürün atmosferik alterasyondan oldukça korunması gerekir. Özellikle linyit tipi kömürler oksidasyona, yağmura ve güneş ışığına karşı çok hassastır. Uzun zaman yığın halinde kalmış linyitlerin parçalanıp toz haline geldiği ve renklerinin değişip sarımtırak olduğu görülür. Kömür yığınlarında ani ısınma adı verilen bir olay görülür. Bu olay sonucu kömür yerinde yanarak ekonomik değerini kaydeder.
KÖMÜR YATAKLARININ İŞLETİLMESİ
Kömür yatakları genellikle açık işletme daha az olarak da kapalı işleme şeklinde yapılır. Kapalı işletmelerde daha çok yüksek kalorili taş kömürü işletilir.
Açık İşletme : Yüzeye yakın, oldukça yatay durumda olan kömürlerin üstlerinde bulunan örtü tabakalarının kaldırılmasından sonra işletilmesi yöntemine açık işletme yöntemi denir. Açık işletmeler daha az riskli ve daha az masraflı olması nedeni ile tercih edilen işletme şeklidir. Bir kömür yatağında açık işletme yapılabilmesi için şu şartlar sağlanması gerekir.
- Kömürlü seviyenin yatay veya yataya yakın konumda olması gerekir
- İşletilecek kömür katmanlarının tektonik hareketlerle fazla etkilenmemiş olması gerekir.
- Kaldırılacak örtü tabakasının kalınlığı kömür işletmesini önemli derecede etkilemektedir. Optimum dekapaj oranı işletilecek kömürün satış fiyatına bağlı olarak değişir. Linyit kömürlerinde açık olarak işetilebilirlik dekapaj oranı ortalam 1/5 en fazla 1/6 olmalıdır. Yani 1m3 elde etmek için 6m3 ' lük örtü tabakasının kaldırılması uygun gibidir. Dekapaj oranı kömürün ton başına maliyetine etki eden en önemli etkenlerden biridir. Bu oran ne kadar küçük olursa kömürün maliyeti okadar ucuz olur.
- Örtü tabakasının litolojik ve petrografik özellikleri bir kömürlü seviyenin bir kömürlü seviyenin açık olarak işletilebilir veya işletilemez olarak rol oynayan önemli etkenlerden biridir. Üzerinde sert bir kayadan oluşan örtü tabakası bulunan kömür tabakasının işletilmesi pek ekonomik değildir.
- Su probleminin oldukça masrafsız yollarla halledilmesi gerekir.
- Kömür yatağı ve örtü tabakası üzerinde önemli bir yerleşim yeri ve örtü tabakası bulunmaması gerekir.
Kapalı İşletme ( Yer Altı İşletmesi ) : Örtü tabakalasının atılamayacak kadar kalın olduğu, bulunan kömür damarlarının ekonomik olduğu durumlarda kömür kapalı yer altı işletmesi ile alınır. Yer altı işletmeleri pahalı, riskli ve uzun süreli çalışmalar sonunda gerçekleşir. Kömür madenciliğinde bu tür işletmelere özellikle ekonomik değer taşıyan yüksek kalorili taş kömürü yataklarında başvurulur. Gerek açık işletmelerde gerekse kapalı işletmelerde çeşitli aletlerden yararlanılarak kömür üretimi yapılır. Özellikle açık şletmelerde devasa boyutta Bagger adı verilen büyük kazıyıcı ve yükleyici aletler kullanılır. Kapalı işletmelerde ise işletmenin büyüklüğüne göre çeşitli üretim yöntemlerinden faydalanılır. Galerilerde kömür üretimi ya insan gücü yada mekanik kazıyıcılarla yapılır.
GRİZU
Yeraltı işletmelerinde ani su basmaları, çökmeler, göçükler ve patlamaların yanında en büyük tehlikeyi grizu oluşturmaktadır. Grizu ; renksiz, kokusuz, zehirsiz ve havadan hafif bir gazdır. Bileşiminde CH4 CO2
H,N ve nadir gazlar bulunmaktadır. Bir grizunun ortalama bileşimi şöyledir. CH4 %97,31 , CO2 %0,727, N %1,47 , H %0,0136, nadir gazlar ( He, Ne ) %0.0408. grizu özellikle tektonik kırıklardan yavaş yavaş ve düzenli bir debi ile çıkmaktadır. Araştırmacılar bu gazın kömürün metamorfizması sonucu oluştuğunu açıklamaktadır. Yapılan incelemelerde uçucu madde oranı yüksek kömürlerde grizu az, uçucu madde miktarı az kömürlerde ise grizu fazla gözlenmiştir. Grizu oranı havada %6'nın üzerinde olduğunda yanar, bu oran %16'yı geçtiğinde patlama başlar. Bir kömür madeninde grizu miktarının %2'yi geçmemesi gerekir. Atmosferdeki grizu miktarı özel yapılmış bir lambanın alevinin uzanması ile ölçülür. Günümüzde modern gaz dedektörleri ile grizu belirlenebilemktedir.Madenlerde grizu ile mücadelede en etkili yol havalandırma sistemi ile galerilerin havalandırılmasıdır.