6) Sondajlarda yapılan jeolojik çalışmalar


Yapılmakta olan sondajın amacı delinen jeolojik yapının ne olduğunun tanınması ve tanımlanmasıdır.Çünkü sondajın çoğunluğu sondajda kesilen kayaçların tanıma esasına dayanmaktadır yani yeraltı araştırılmasıdır.Sondaj kuyularının takibi ve bilgilerin kaydedilmesi kuyu başında görevli jeoloji mühendisi veya jeolog tarafından yürütülür.Kuyu başında görevli jeolog 24 saat görev başında olup, kuyudan çıkan tüm bilgileri kaydeder.Günlük,haftalık ve aylık kuyu logları hazırlar.Kuyu bitiminde " kuyu bitirme raporu " veya  "kutu terk raporu " hazırlar.Bir kuyu jeologunun görevleri şunlardır ;
  • Her sondajda öncelikli olarak formasyonların ve hedeflenen seviyenin tanımlanması gerekir.
  • Yapılan sondajın amacına uygun örnekleme yöntemini seçer.
  • Alınan örneklerin amacına uygun ayrıntılı bir şekilde sinceler ve bilgileri kaydeder.
  • Alınan örnekleri amacına uygun bir şekilde torbalar ve depolar.
  • Sondaj kuyusunun " kuyu logu" nı (kuyu kütüğü) hazırlar ve kuyu bitirme raporunu yazar
Örnek alma Yöntemleri : 

 4 çeşit örnek alma yöntemi vardır.

 1) Kırıntı ( kesinti ) örnek : Özellikle döner sondajlarda matkap tarafından kesilen kayaç parçalarının sondaj sıvısı ile yüzeye ulaştırılması sonucu alınan örneklerdir. Sondaj sıvısı ile yüzeye çıkan kırıntılar elekler yardımıyla sıvıdan ayrılarak yıkanır,incelenir ve sandıklara yerleştirilir veya torbalara konur.Sondajın amacına uygun olarak her bir metrede örnek alınır.Torbalanan örneklere ait bilgiler torbalar üzerine yazılır.Örneğin ; kuyu adı,formasyon adı,derinlik(m) vs. Kırıntı örnek alma yöntemi, kolay,pratik ve ucuz olması nedeniyle en çok tercih edilen örnekleme yöntemidir.Ancak bu yöntemde de bazı yanlışlıklar kaçınılmazdır.Bunlar şöyledir.



  • Üst zonlardan karışma : Sondajın kestiği zona daha yukarıdan karışım olabilir.Matkabın kestiği zondan örnek alınırken üst zonlardan düşen örnekler karışıklığa neden olabilir.
  • Dolaşım sıvısıbdab karışma : Çamur sıvısında bulunan kırıntılar sıvıdan ayrılmayıp tekrar kuyuya girmesiyle alt ve üst zonlar karışabilir.
  • Çıkış gecikmesi : Matkabın parçaladığı kayaçların yüzeye çıkması sırasında meydana gelen gecikmedir.
  • Çıkışta sıralanma : Matkap tarafından kesilen kayaç parçaları sıvı ile çıkarken tane boylarına göre bir sıralamaya tabi olurlar.Bu durumda çeşitli seviyelerin taneleri karışabilir.
  • Öğütleme : Sondajdaki bazı formasyonlar matkabın parçalanması sonucu küçük parçalara ayrılır ve çamura karışırlar.
  • Erime : Bazı formasyonlar kısmen veya tamamen eriyebilir. Bu durumda örnek alması zorlaşır.
  • Yıkamada bozulma : Sondajda kesilen kırıntılar sondaj sıvısı ile karışmış olduğundan yıkanmaları gerekir.Bu sırada özellikle killi örnekler dağılarak bozulur.
1) Örselenmiş örnek : Darbeli veya döner sondajda kuyu içerisinde temizleme ve örnek alma amacıyla mekanik gereçlerle alınan örneklerdir.Yukarıya alınan örnek formasyonun doğal biçimini taşımadığından ( kırılmış, parçalanmış olduğundan) " örselenmiş örnek " denir.Örselenmiş örnek bazı araçlarla alınabilir.Bunlar, temizleme kovaları,kum pompaları,burgular,çeşitli tüpler ve pistonlu örnek alıcılardır.

 2) Örselenmemiş örnek : Çok özel örnek alıcı aletlerle alınan ve formasyonun hemen hiç derformasyona uğramadan elde elen örneklerine " bozulmamış" ve " örselenmemiş" örnek denir.Oldukça pahalı bir yöntemdir. Örselenmiş örnek alımı için kullanılan araçlar aynı zamanda da örselenmemiş örnek alımında da kullanılmaktadır. Ancak bu durum tamamen formasyonun özelliğine bağlıdır. Eğer darbeler alınan örneğin fiziksel özelliğini bozuyorsa yarık tüplü örnek alıcılar kullanılabilir. Genel olarak pistonlu örnek alıcılarla örselenmemiş örnek alınabilir.Bunun için en güvenli yöntem ve gereç " Dennison " örnek alıcılarla döner sondajdan örnek alınmasıdır.

 3) Karot örnek : Karotiyerler yardımıyla alınan silindirik biçimli örneklerdir.Her tür formasyonda, özellikle sert formasyonlarda uygulanabilen ve bu yüzden sondajlarda en çok kullanılan bu yöntemle alınan örneklere kısaca " karot " denir. Kartolu sondaj esas itibaritle formasyon tanıma ve tanımlama işlemi olmakla beraber, kullanım alanının çok geniş olması nedeniyle başlı başına bir teknoloji olmuştur.

 Karotlu sondajlar amaçları bakımından ikiye yarılır. Bir kısmının amacı doğrudan karot örnek almaktır. Buna " sürekli " karot sondajı " denir. İkinci tür ise petrol ve yer altı suyu aramak için yapılan karotlu sondajdır.