Yerbilimleri
ile ilgili tüm çalışmalarda, jeolojik harita ve kesitlerin önemleri çok
büyüktür.
Jeolojik haritalar; Çalışma alanındaki önemli jeolojik yapıları,
yatay düzlem üzerinde (harita
planında);
Jeolojik kesitler
ise; Düşey düzlem üzerinde (enine kesit planında)
göstererek, bölge yapısını tanımamıza yardımcı olurlar.
Jeolojik
haritalar:
Yeryüzünün belli bir kesimindeki veya tümündeki jeolojik
verileri; yani genel olarak kayaç türlerini, kayaçların yaşlarını ve
yapılarını, heyelan, kumul, alüvyon, moren, krater gibi jeolojik olaylara bağlı
olarak meydana gelmiş yüzey oluşuklarını; çeşitli çizgi, desen, renk ve
simgelerle gösteren haritalara jeolojik haritalar denir.
Jeolojik haritalar belli bir derinliğe kadar yer kabuğunun
bileşimini ve yapısını da yansıtırlar.
Bu derinlik genel olarak haritalardan jeolojik kesitler
çıkarmak ve kısmen de sondajlardan ve haritalardaki verilerden yararlanılarak,
yorum yapmak yoluyla belirlenebilir.
Jeolojik haritalar doğrudan açık arazi görünümünü
yansıttıklarından dolayı jeoloji çalışmalarının da özüdür.
Jeolojik haritalarda mostra kavramı önemlidir.
Bilindiği üzere formasyon, tabaka vb. gibi çeşitli litoloji
topluluklarını ifade eden kavramlara kaya birimleri adı, kaya birimlerinin arazi
yüzeyinde görüldüğü alanlara da mostra (kayabirimlerinin yüzeylenmesi)
adı verilmektedir.
Bir mostranın genişliği, ilgili birim tabakalarının yeryüzüne
ulaştığı yerdeki genişliğidir.
Mostra kalınlığı ise ilgili birimlerin en alt ve en üst
sınırı arasındaki dikey mesafedir.
Jeolojik
harita türleri
Jeolojik haritalar, çok değişik amaçlara göre yapılabilmekte
ve jeoloji mühendislerinin dışında da diğer birçok mühendislik ve meslek dalı
tarafından kullanılmaktadır.
- Örneğin Jeofizik, maden, petrol, çevre, İnşaat, ziraat, orman, jeodezi mühendisleri veya jeomorfoloji, vs.
Jeolojik haritaların çok çeşitleri vardır. Bunların belli
başlıları:
- Litoloji Haritaları :
- Stratigrafi Haritaları :
- Tektonik Haritaları :
- Temel jeolojik Haritalar (Karma Jeolojik Haritalar) :
Litoloji Haritaları:
Üzerinde, sadece bölge kayaçlarının litolojik özelliklerini
gösteren haritalardır. Örneğin kumtaşı, kil, marn, kireçtaşı, mermer, çakıltaşı
vb. gibi.
Bunlarda stratigrafik, paleontolojik veya yapısal ilişkiler
gösterilmez.
Bu haritaların amacı, çalışılan bölgedeki kayaçların
cinsi ve litolojik özellikleri ve bunların dağılımlarının ortaya konulmasıdır.
Kil, marn, kum-çakıl ocağı vb. gibi endüstriyel hammadde aramalarında bu tür
haritalar, sıklıkla yapılmaktadır.
Diğer yandan
yerleşim alanlarında zeminin hangi tür kayaçlardan oluştuğunu ve dağılımlarını
anlayabilmek için bu tür haritalardan yararlanılır.
Litolojik
haritalar litolojik birimleri göz önüne alınarak yapılan haritalardır.
Stratigrafik ve diğer ilişkile göz önüne alınmaz.
Stratigrafi Haritaları :
Bu tür haritalarda, çalışılan alanda yer alan tüm
kayabirimlerinin stratigrafik-paleontolojik özellikleri önemli olmaktadır.
Bu haritalarda, bir öncekinin aksine, belirli
stratigrafik konumdaki veya belirli yaştaki kayabirimleri sadece tek bir
formasyon veya stratigrafik birim adı altında gösterilmeye çalışılır.
Bu haritalarda, kayabirimi sınırlarında sadece bunların
birbirleriyle olan stratigrafik ilişkileri ön planda tutulur.
Burada çizilen dokanaklar arasındaki kayabirimleri,
stratigrafik olarak en yaşlıdan en gence doğru olacak şekilde belirli bir renk
veya desen ile gösterilmeye çalışılır.
Stratigrafik
haritalarda, litolojik birimler önemli değildir. Harita kayaçların stratigrafik
(yaş) ilişkiler dikkate alınarak yapılır.
Tektonik
Haritaları:
Kayaçların litolojik, petrografik, paleontolojik
özellikleri ve yaşları üzerinde fazla durulmadan, birinci planda bir bölgenin
tektonik özelliklerini yansıtmak amacıyla hazırlanana haritalardır.
Tektonik haritalar genellikle tabaka ve şistozite duruşları,
kıvrımlı yapılar, kırıklı yapılar gibi, bir bölgede bulunan her türlü yapısal
öğeleri kapsayacak şekilde hazırlanır.
Bunlar, çalışma alanındaki, yapısal-tektonik tüm
özelliklerin hep birlikte ve belirli bir düzen içerisinde gösterildiği
haritalardır.
Tektonik
haritalarda bölgenin tüm tektonik özellikleri göz önüne alınarak
hazırlanır.
Temel jeolojik Haritalar (Karma Jeolojik Haritalar):
Her türlü jeolojik etüd ve arazi çalışmalarında yapılması
gereken harita çeşididir.
Üzerlerinde her türlü jeolojik bilgilerin gösterildiği
asıl haritalar bunlardır.
Herhangi bir bölgedeki tüm kayabirimlerinin litolojik,
stratigrafik özelliklerini yansıtan, kayabirimlerinin yaşlarını veya bölgedeki
tüm tektonik yapıları gösterecek şekilde hazırlanırlar.
Genellikle 1/25 000 ölçekli topoğrafik haritalar baz
alınarak hazırlanırlar.
Bir
arazinin yukarıda belirtilen üç grup temel jeolojik özelliklerini, yani
litolojik ve tektonik özellikleriyle, kayaçların yaşlarını, bir arada ve aşağı
yukarı aynı ağırlıkta yansıtan jeolojik haritalardır.
Jeolojik raporlar hakkında bazı
ön bilgiler
Jeolojik haritaların yapılmasındaki temel amaç, o
yöredeki tüm kayabirimleri ve jeolojik yapıları mümkün olduğunca en ince
ayrıntısına kadar harita planına aktarmaya çalışmaktır.
Jeolojik harita bilgisi iyi olan bir araştırıcı, harita
üzerinden tüm bilgileri kolayca anlayabilir ve yorumlayabilir.
Bununla birlikte, harita üzerine işlenen bilgilerin
tamamı, bir düzen içerisinde düzenli bir metin halinde yazılarak açıklama
yoluna gidilir.
Böylelikle harita alanındaki önemli hususlar rapor
içerisinde metin halde okuyan bir kişi, bölgenin jeolojisi hakkında daha
ayrıntılı bilgilere sahip olur.
Çalışma alanının jeolojik yapısı hakkında bilgi verecek
şekilde hazırlanan bu tür metinler jeolojik rapor olarak adlanır.
Doğal olarak jeolojik haritaların ekinde, bölgenin
jeolojik yapısı hakkında bir jeolojik rapor hazırlanır. Bu rapor belirli bir
akıcılıkta ve düzen içerisinde olmalı ve bölgede jeolojik yönden önemli
olabilecek bazı başlıkları taşımalıdır.
Aşağıda, jeolojik raporlarda açıklanması gereken bazı
hususlar maddeler halinde verilmiştir Bunlar;
I. GİRİŞ
- ÇALIŞMA ALANININ YERİ
- ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ
- ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
- COĞRAFYA
- KATKI BELİRTME
II. STRATİGRAFİ
Bu bölümde jeolojik haritası yapılan alandaki
stratigrafik dizilim anlatılmaya çalışılır.
Bölgedeki tüm kayabirimleri, birbirlerine göre olan yaş
ilişkilerine göre en yaşlıdan gence doğru sıralanacak bir şekilde formasyon
veya birim adı altında isimlendirilerek ve bunlar ayrı başlıklar yapılarak her
türlü jeolojik özellikleri belirli bir düzen içerisinde açıklanır.
Bu birim bir ana
başlık yapılarak içerisinde anlatılacak alt başlıklar şöyle olabilir:
- Ad, yayılım
- Alt-üst sınırlar, kalınlık,
- Litoloji
- Çökelme ortamı
- Yaş
III.YAPISAL
JEOLOJİ
Tabaka doğrultusu, eğim yönü ve eğim miktarları ele
alınmalıdır.
Kıvrımların özellikleri açıklanabilir.
Örnek olarak kıvrımlanmaya uğramış tabaka serisi, kıvrım
türü, kıvrım kanatlarının konumu, kıvrım ekseninin doğrultusu, varsa dalımı,
kıvrımlanma olayının yaşı vb. faylar ve bölgedeki faylanma ile ilgili
özelliklere yer verilebilir.
Harita üzerinde şayet birden fazla fay varsa, her bir fayın
çeşidi, doğrultusu, düşen bloğu, düşey atımı, faylanma olayının yaşı, fayın
etkilediği birimler vb. açıklanabilir.
Kıvrımlanma ile faylanma arasındaki ilişkiler açıklanabilir.
Bu
bölümde açıklanacak alt başlıklar şöyle olabilir:
- UYUMSUZLUKLAR
- TABAKALANMA
- KIVRIMLAR
- FAYLAR
- EKLEM SİSTEMLERİ (Çatlaklar)
- KLİVAJ VE ÇİZGİSEL YAPILAR
IV. EKONOMİK JEOLOJİ
Bölgenin her türlü ekonomik özellikleri bu bölümde
anlatılabilir. Ana alt başlıklar şöyle olabilir.
MÜHENDİSLİK JEOLOJİSİ
MADEN JEOLOJİSİ
V. JEOLOJİK TARİHÇE(EVRİM)
Çalışılan bölgenin paleocağrafik yapısı ve bu bölgede yer
alan (incelemeye konu olan) birimlerin hangi jeolojik olaylar sonucu
oluştukları, yani çalışılan bölgenin jeolojik tarihçesi anlatılmalıdır.
VI. DİĞER BAŞLIKLAR
SONUÇLAR
Yapılan
çalışma sonucu hangi sonuçların elde edildiği belirtilmelidir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Çalışma
süresince hangi kaynaklardan yaralanıldığı, rapor içerisinde atıfta bulunulan
(kitap, makale, rapor, tez vs.) belirtilmelidir.
ŞEKİLLER LİSTESİ veya EKLER