Bir bölgenin jeolojik durumu tam olarak yalnızca jeolojik
haritalar ile açıklanamaz. Jeolojik unsurlar haritalarda ancak iki boyutlu
olarak gösterilebilir.
Litolojik ve yapısal unsurların derine doğru değişimleri
ancak jeolojik kesitler ve blok diyagramlar ile mümkün olmaktadır.
Kesit düzleminin duruşuna göre jeolojik kesitler
a-
Düşey jeolojik kesitler
b- Eğik
jeolojik kesitler
c-
Yatay jeolojik kesitler olarak
sınıflandırılabilir.
Jeolojik çalışmalarda yaygın olarak düşey jeolojik kesitler
kullanılmaktadır. Diğer ikisi ise ancak özel durumlarda kullanılır.
Jeolojik kesit çıkartılırken bazı noktalara dikkat etmek
gerekir. Şöyle ki:
Jeolojik kesitlerin doğrultusu ve sayısı jeolojik yapıyı en
iyi ve tam yansıtacak şekilde seçilmelidir.
Bir jeolojik kesitte kesit doğrultusu, kesitin geçtiği
yerdeki dağ, dere tepe, yerleşim merkezlerinin isimleri, yatay ve düşey ölçek
belirtilmelidir.
Kesitteki litolojik birimler boyama, desenleme veya numara
ve simgelerle gösterilebilir.
Üstte, yatay tabakalardan oluşan bir araziye ait jeolojik harita ve altta Bu jeolojik haritaya ait AB ve BC Doğrultulu jeolojik kesitleri içeren blok diyagram.Yatay tabakaların formasyon sınırları topografyaya uyumlu
olarak eş yükseklik eğrilerine
paralel uzanır.
Üstte eğimli ve dik tabakalardan oluşan kıvrımlı bir
arazinin jeolojik haritası; altta ise bu haritanın AB ve BC doğrultularındaki jeolojik
kesitlerini içeren blok diyagram görülmektedir.
Aynı kalınlıktaki tabakaların mostra genişliklerinin eğim
açısı ile ters orantılı olarak nasıl değiştiğine dikkat ediniz.
Üstte, yapısal basenin jeolojik haritası; altta AB ve BC doğrultularındaki
jeolojik
kesitlerini içeren blok diyagramı
Üstte,
dom
yapısı sunan bir arazinin jeolojik haritası; altta bu haritanın AB ve BC
doğrultularındaki jeolojik kesitlerini de içeren blok diyagram
Üstte kıvrımlı ve faylı
bir arazinin jeolojik haritası, Altta bu jeolojik haritanın AB ve BC
doğrultularındaki jeolojik kesiti.
Üstte, kıvrımlanmış
ve aşınmış bir arazi üzerinde yatay tabakalar bulunduran (açısal
uyumsuzluk) bir bölgenin jeolojik haritası; altta, Bu jeolojik haritaya ait AB ve BC
doğrultularındaki jeolojik kesitleri içeren blok diyagram.
Metamorfik bir araziye intrüzyon
yapmış batolit
ve daykları
bulunduran bir bölgenin
jeolojik haritası; altta, bu haritanın AB ve BC doğrultularındaki jeolojik kesitlerini de içeren
blok diyagram.
Kesitteki jeolojik unsurlar jeolojik haritalarda olduğu gibi
ya dikine veya enine simgeler halinde verilir.
- Dikine belirteçte en yaşlı birim en altta en genç birim ise en üstte yer alır.
- Yatay olarak sıralanmış belirteçlerde ise en yaşlı birimden en genç birime doğru açıklama yapılır.
Litolojik birimlerin yanına yaşları biliniyorsa mutlaka
yazılmalıdır.
Bazı durumlarda jeolojik yapıyı daha iyi açıklamak için
düşey ölçek yatay ölçekten farklı alınabilir.
Jeolojik düşey kesit alımı
Bir jeolojik haritadan istenilen doğrultuda düşey jeolojik
kesit almak için şu işlemler sırasıyla uygulanır:
- Jeolojik harita üzerine jeolojik kesit doğrultusu çizilir. Kesitin başlangıç ve bitiş noktaları harflendirilerek belirtilir (örneğin: AA' veya AB gibi).
- Kesit izi üzerine milimetrik kağıt konarak kesit izi ile eş yükseklik eğrilerinin, formasyon sınırlarının fayların, uyumsuzlukların, kıvrım eksenlerinin kesişme noktaları işaretlenir.
- Kesit doğrultusundaki topoğrafik harita çizilerek kesit çizgisi üzerine kesit izindeki formasyon sınırları, faylar, uyumsuzluklar, kıvrım eksenleri vb. aktarılır.
- Jeolojik unsurların duruşları kesit doğrultusu dikkate alınarak yerleştirilir.
Kesit düzlemsel yapı unsurlarının eğim yönünde ise:
- Kesitteki tabaka ve fay düzlemlerinin eğim açıları gerçek eğim açılarıdır.
- Kesit düzlemsel yapı unsurlarının doğrultusuna dik değilse kesitteki tabaka ve fay düzlemlerinin eğim açıları görünür eğim açılarıdır. Bu açı da bir nomogramdan kolayca bulunur.
5. Gerçek ve görünür eğim açıları kesit çizgisi üzerinde
yatay referans çizgisine göre alınır.
Gerçek
ve görünür eğimler
Doğrultu çizgilerine paralel olarak alınan enine kesitlerde,
tabakanın eğim yönü ve miktarı ne olursa olsun tabaka kesitte mutlaka yatay
vaziyette görünecektir. Bu yanıltıcı bir durumdur ve çok önemlidir.
Jeolojik enine kesitlerin geçirileceği hatlara kesit çizgisi
veya kesit güzergahı, adı verilir.
Harita üzerinde kesit çizgisi seçiminde çok dikkat etmek
gereklidir.
Bu kesit çizgisinin mümkün olduğunca sahadaki birimlerin
çoğunluğunu kapsamasına çalışılmalıdır.
Diğer önemli bir nokta ise, kesit üzerine tabakaların gerçek
eğim miktarları ile yerleştirilmelerini sağlamaktır.
Diğer önemli bir nokta ise, kesit üzerine tabakaların gerçek
eğim miktarları ile yerleştirilmelerini sağlamaktır.
Bunun için mümkün olduğunca alınacak kesit çizgisini, tabaka
doğrultularına (doğrultu çizgilerine) dik olarak geçirmeye özel önem
göstermek gerekmektedir.
Bazı çizim veya arazi şartlarından dolayı, bu durum
sağlanamıyorsa, bu takdirde tabakaların görünür eğimleri bulunup, jeolojik
enine kesitlerde bu değerin kullanılması zorunludur.
Gerçek ve görünür eğimler
Enine kesit çizimlerinde dikkat edilmesi gereken önemli
hususlardan biri, kesit üzerinde tabaka eğim açısını çizerken, gerçek veya
görünür eğim açılarından hangisinin kullanılacağını bilmektir.
Çizilecek enine jeolojik kesitlerde şayet kesit güzergahı
tabaka doğrultusuna tam dik olarak geçmişse, (sadece bu takdirde) tabaka
kesitte gerçek eğim miktarı ile temsil edilir.
Aksi halde tabakalar, kesitlerde gerçek eğim yerine görünür
eğim miktarı ile çizilir.
Jeolojik haritadan yapılacak enine kesitlerde, kesit
çizgisiyle kayabirimi arasında gelişen duruma göre, başlıca üç temel ilişki
mevcuttur.
- Kesit çizgisi, tabaka doğrultusuna dik ise,
- Kesit çizgisi, tabaka doğrultusuna paralel ise,
- Kesit çizgisi, tabaka doğrultusuna ne tam dik ne de (tam paralel değilse, yani onu 0° - 90° arasındaherhangi bir açı ile kesiyorsa )
Kesit hattı ile gerçek ve görünür eğim ilişkileri
1.Kesit çizgisi, tabaka doğrultusuna tam dik olarak
geçiyorsa:
A-B
kesit çizgisi tabaka doğrultusuna tam dik geçiyor ise, tabaka eğimi, hiçbir
değişikliğe uğramadan, kesit çizgisi üzerindeki x noktasında, doğrudan 35° ile
temsil edilir (görünür eğim = gerçek eğim).
2.Kesit çizgisi, tabaka doğrultusuna tam paralel olarak geçiyorsa:
A-B
kesit çizgisi tabaka doğrultusuna tam paralel ise, bu durumda tabaka gerçek
eğimi ne olursa olsun, görünür eğim sıfır olacaktır (yani tabakalar yatay
görünecektir).
Çünkü
tabaka doğrultusu, tabaka düzlemi ile yatay düzlemin arakesitidir ve bu doğru
yatay düzlemdeki bir yatay çizgiye
karşılık gelir. Dolayısıyla bu yatay çizgiden geçen A-B kesit çizgisine
tabakanın eğimi yansımaz.
Kesit çizgisi, tabaka doğrultusuna ne tam dik, ne de tam
paralel değilse:
Biraz önce anlatılan (1) ve (2) durumlarının dışında, şayet
A-B kesit çizgisi ile tabaka doğrultusu
arasında herhangi bir açı varsa, (yani a= 0° ile 90° arasında ise), bu takdirde çizilecek kesitte A-B kesit çizgisi üzerindeki görünür eğimi bulmak gerekecektir.
arasında herhangi bir açı varsa, (yani a= 0° ile 90° arasında ise), bu takdirde çizilecek kesitte A-B kesit çizgisi üzerindeki görünür eğimi bulmak gerekecektir.
Anlaşılır olması bakımından bu durumu şekildeki örneği ile
açıklamaya çalışalım;
Şekildeki örnekte tabakanın gerçek eğim miktarı 35° dir.
Ancak tabaka doğrultusu ile A-B kesit çizgisi belirli bir açı yapmaktadır ( a=45°).
Bu takdirde bu tabaka ölçümünün, A-B kesit çizgisine en
yakın olduğu y noktasında, görünür eğim değerini kullanmak gerekecektir.
Bu gibi durumlarda tabakanın gerçek eğim miktarı (a) ve tabaka doğrultusu ile kesit çizgisi arasındaki açının (q) değerlerine göre,
Şekilde görünür eğim miktarının bulunması için bir tablo geliştirilmiştir.
Bu tablolardan yararlanarak ( q ) açısı, tabaka doğrultusu
ile kesit çizgisi arasındaki açıdır. (a)
açısı, tabakanın gerçek eğim miktarı değerlerini göstermektedir.
açısı, tabakanın gerçek eğim miktarı değerlerini göstermektedir.
(a') açısı ise aranan görünür eğim değerini yansıtmaktadır.
Görünür eğim hesaplama Tablosu (nomogramı).
Görünür eğim nomogramı