Yer yüzeyinin tamamını veya bir kısmını birtakım çizgi,
işaret, renk, desen ve simgelerle kuşbakışı ve belli bir ölçeğe göre
küçültülmüş olarak, kağıt üzerinde gösteren iki boyutlu şekillere harita denir.
Harita çeşitleri
Yukarıdaki tanımlamalar genel olarak “topografya” ve “fiziksel coğrafya” haritalarını ihtiva eder.
Fiziksel coğrafya haritaları yeryüzü şekillerini, topografya haritaları gibi yeterli düzeyde göstermeyip, yalnızca ana hatlarıyla yansıtır.
Topografya ve fiziksel coğrafya haritaları üzerine belli konulara ait verilerin belli çizgi, işaret, renk, desen ve simgelerle işlenmesi sonucu konulu haritalar elde edilir. Örneğin, belli bir bölgenin yağış haritası, nüfus yoğunluğu haritası, toprak haritası, bitki örtüsü haritası vs. gibi. Jeolojik haritalar da konulu haritalardandır.
Topoğrafik haritalar
Yeryüzü şekillerini birtakım çizgi, renk, işaret, desen ve
simgeler yardımıyla, belli bir ölçeğe göre küçültülmüş olarak gösteren
haritalara topoğrafik harita denir (Şekil 1).
Topoğrafik haritaların ayrıntıları ölçeklerine bağlı olarak
değişir. Ölçekleri küçüldükçe gösterecekleri ayrıntılar da o oranda azalır.
1/100.000 ve 1/25.000 (özellikle 1/25.000) ölçekli
topoğrafik haritalar geniş bir bölgenin litostratigrafisi ve temel yapısal
unsurlarının (kıvrım eksenleri, faylar, uyumsuzluklar vs.) saptanmasına dönük
çalışmalarda kullanılmasına karşın; yol, tünel, heyelan, baraj yeri etüdü gibi
mühendislik jeolojisi, maden çalışmalarında veya petrol sahalarında amaca uygun
büyük ölçekli haritalar (1/10. 000, 1/5000, 1/1000 vs.) kullanılmaktadır.
Topoğrafik haritaların içerdikleri özel işaretler
Bir
topoğrafik haritanın okunabilmesi içerdiği özel işaretlerle mümkündür. Bu
işaretlerin bolluğu araştırmacının işini o oranda kolaylaştırır. Topoğrafik
haritalar üzerinde bulunan başlıca veriler şunlardır:
- Eş yükseklik eğrileri ve nirengi noktaları,
- Engebe (yeryüzü şekilleri, rölyef)- Tepeler, sırtlar, vadiler, düzlükler vs.
- Drenaj ağı (esas olarak akarsu ağları)- Dereler, çaylar, nehirler, kuru dereler vs.
- Durgun sular- Denizler, göller, barajlar, göletler.
- Buzullar ve sürekli kar alanları.
- Bitki örtüsü.
- Kültürel yapıtlar- Binalar, yollar, köprüler vb. gibi insan eliyle yapılmış yapıtlar.
- Diğer veriler.
Eş
yükseklik eğrilerinin tanımı
Yer yüzeyindeki üç boyutlu yapıların (vadiler, tepeler,
sırtlar, yamaçlar vs.) iki boyutlu haritalar üzerinde gösterimi ancak eş
yükseklik eğrileri (kontur çizgileri) ile mümkün olabilmektedir.
Eş yükseklik eğrisi deniz seviyesine göre belli bir
yükseklikte seçilmiş hayali yatay bir düzlemle yer yüzünün (topoğrafik yüzeyin)
arakesiti olan eğrinin, harita düzlemi (yatay düzlem) üzerindeki dik
izdüşümüdür.
Eş
yükseklik eğrilerinin özellikleri
Topoğrafik
haritalarda eş yükseklik eğrileri ölçeğe göre belirli yükseklikten geçirilir.
1/25 000 ölçekli topoğrafik
haritalarda eş yükseklik eğrileri her 10 m. de bir geçirilir. 50. metrelerde
geçirilen eş yükseklik eğrileri ise daha kalın çizgilerle belirtilir.
1- Eş yükseklik eğrileri daima birbirlerine paralel uzanır
ve her zaman kendi üzerlerine kapanırlar.
2- Eş yükseklik eğrilerinin deniz seviyesine göre olan
yükseklikleri veya alçaklıkları belli olup, belli aralıklardakilerin değerleri
eğriler üzerinde belirtilmiştir.
3- Bir morfolojik yapıya (sırt, tepe, vadi,vs) ait eş
yükseklik eğrileri o morfolojik yapının kuş bakışı genel şeklini yansıtır.
4- Eş yükseklik eğrileri arasındaki mesafenin daralması
topografyanın eğim kazandığını, mesafenin artması ise eğimin azaldığını
gösterir.
5- Eş yükseklik eğrileri vadilerde ve sırtlarda (V) şeklinde
görülür. Ancak vadilerde V nin sivri tarafı daha yüksekteki, sırtlarda ise V
nin sivri tarafı daha aşağıdaki eğriye doğrudur.
Drenaj
Ağları
Bir
bölgenin, bir havzanın sularını boşaltan vadilerin ve vadi kollarının bütün
olarak meydana getirdiği ağa drenaj ağı denir. Topoğrafik
haritaların drenaj ağları bölgenin litolojisi ve tektoniği ile kontrol edilir.
