- Harita üzerinde, uygun bir yerde yön işareti ve yön belirten harf bulunur.
- Yön belirtmek için çoğunlukla kuzey sözcüğünün yalnızca baş harfi olan “K” (uluslararası kullanımlar için “N”) kullanılır.
- Yön harfinin bulunmaması durumunda, basılı haritalarda, büyük yazılar doğru okunacak şekilde ön tarafa doğru tutulduğunda, ön taraf genel olarak kuzeyi gösterir
Yön:
Yeryüzü
üzerinde herhangi bir A noktasında durup, bir B noktasını gözetlediğimizi
düşünelim. AB doğrusu üzerinde ucu B tarafında bulunan bir AY oku çizelim ve
buna AY oku adı verelim. İşte yeryüzünde bulunduğumuz noktayı, gözetlediğimiz
noktaya birleştiren doğru parçasının gözetlediğimiz nokta tarafına yön
adı verilir.
Buradan da anlaşılacağı üzere, bir doğrunun iki yönü
bulunmaktadır ve bu iki yön arasında 180 derecelik bir açı vardır. Yönün
tanımlanabilmesi ve yön değerlerinin ölçülebilmesi için bir başlangıç
noktasına, bir referansa, gereksinim vardır.
Eğer yukarıda tanımlanan yön kuzey ise, yön oku Kuzey oku
(N) adını alır. Kuzey oku diğer bütün yön oklarını tanımlarken başlangıç
(referans) oku olarak kabul edilir.
Yön değerleri açı ile ölçülür. Yön açısı kuzey oku
ile, herhangi bir AY yön oku arasında, yatay düzlemde okunan açıdır. Bu açının
değeri, kuzeyden başlayarak saat ibresi yönünde büyür.
Topoğrafik haritalarda üç türlü temel kuzey
(veya yön) söz konusudur. Bunlar
coğrafik
kuzey,
manyetik kuzey ve grid
kuzeyi
olarak
adlandırılmaktadır
Coğrafik kuzey: Dünyanın dönme ekseninin kuzey yarım
kürede yeryüzünü kestiği nokta kuzey kutup, güney yarım küredeki de güney
kutup noktasıdır. Yer yüzeyinde bulunduğumuz bir noktayı kuzey kutup
noktasına birleştiren doğru üzerinde, ucu kuzey kutbunu gösteren okun
gösterdiği yön coğrafik kuzey yönüdür.
Manyetik kuzey: Yerküresinin manyetik alanı içinde
bulunduğumuz zaman, serbestçe dönebilen bir mıknatıs iğnesinin kuzey ucunun
gösterdiği yöne
manyetik
kuzey
adı verilir.
Grid kuzeyi: Harita yapımında boylam ve enlemleri her
tarafta birbirine dik olan özel bir
koordinat sistemi kullanılmaktadır. Türkiye
topoğrafik haritalarında da kullanılan bu özel
koordinat sistemine grid
koordinat sistemi denir. Bir grid boylamı üzerinde, ucu kuzeye
doğru
konulmuş olan okun gösterdiği yöne de grid kuzeyi denir.
Bir
bölgede grid kuzeyi (GN) ile manyetik kuzey
(MN) arasındaki açıya iğne sapması (a açısı);
Grid kuzeyi (GN) ile coğrafik
kuzey (CN) arasındaki açıya boylam açınımı (g açısı) adı verilir.
Coğrafik
kuzey ile manyetik kuzey arasındaki açı da denklinasyon (d) adını alır.
Basılı topoğrafik haritaların kenarlarında tüm bu
açıların değerleri ve iğne sapmasının zamana bağlı değişiklikleri
kaydedilmiştir.