Maden : Ekonomik olarak bir değer taşıyan ve kârlılıkla üretilebilecek olan her türlü kayaç,mineral ve mineral topluluğudur.
Metalik Maden: Maden sahasından çıkarıldıktan sonra metalürjik işlemlerle metal üretimi yapılan yeraltı zenginlikleridir.
Endüstriyel Hammadde: Doğadan elde edildikleri şekliyle veya kullanım amacına göre bileşimleri fazla değişmeyecek şekilde çok az işlenerek kullanıma hazırlanan maddelerdir.
Örneğin mermer, kil, ...
Süs Taşları: Kimyasal bozunmaya veya fiziksel parçalanmaya dayanıklı,göze hoş gelen renk ve desene sahip minerallerdir. (zümrüt, elmas, yakut gibi).i
Cevher Minerali : Metalik cevher kütleleri içerisinde bulunan ve ekonomik olarak değerlendirilebilecek olan her türlü minerallerdir.Örneğin, kalkopirit (sülfür), barit (sülfat),
malakit (karbonat)
Gang Minerali : Metalik cevher kütleleri içerisinde bulunan, fakat ekonomik olarak değerlendirilmesi mümkün olmayan her türlü minerallerdir. Örneğin, pirit (sülfür), barit (sülfat), kuvars (silikat)
Ham (tüvenan) Cevher : Maden yatağından çıkarılan ve herhangi bir zenginleştirme işlemine tabi tutulmayan cevher kütlesidir.
Rezerv: Herhangi bir maden sahasındaki cevherin ton olarak kütlesidir.
Tenör: Cevherin tonunda veya metreküpünde bulunan ekonomik olarak olan metal veya bileşik miktarıdır.
JENEZ = OLUŞUM = KÖKEN
SEN (syn, ingilizce) = Eş, aynı, benzer
EPİ = Ard, farklı, sonradan olan
Senjenetik maden yatağı:Herhangi bir mineral veya mineral grubunun,içerisinde bulunduğu yan kayaçla eş yaşlı olduğu,yani yan kayaçla aynı anda oluşan maden yataklarıdır.
Epijenetik maden yatağı :Herhangi bir mineral veya mineral grubunun, içerisinde bulunduğu yan kayaçtan daha sonra oluştuğu maden yataklarıdır.
Parajenez: Bir maden yatağında mekansal olarak bir arada minerallerin oluşturdukları topluluktur.
Süksesyon: Bir maden yatağında bulunan minerallerin oluşum zamanlarını ortaya koyan oluşum sırasıdır.
Madenlerin Yataklanma şekilleri
Düzenli Maden Yatakları
Nispeten düzenli bir uzunluğu,genişliği ve kalınlığı olan, Geometrik olarak takip edilmesi kolay maden yataklarıdır.
1) Katman şekilli yataklar
Cevher yığışımları yan kayacın tabakalanma yüzeylerine paralel veya yarı paralel gelişmiştirler. Diğer boyutlarına oranla kalınlığı daha az olan yataklardır. Özellikle sedimanter yataklarda ve Bushveld (Güney Afrika) bölgesindeki gibi kromit yataklarında gözlenirler. Cevher, yan kayaçla aynı anda oluşmuştur; yani senjenetiktir.
- Görünüş olarak katman yataklara benzerler.
- Fakat oluşumları epijenetiktir (ard oluşumlu).
- Yan kayacın tabakalanma veya şistozite düzlemlerine paralel veya yarı paralel olarak yerleşir. Özellikle metamorfik sahalarda şist-mermer dokanaklarında gözlenen antimonit ve zinober yatakları katmansı bir yapı arzederler
3) Damar şekilli yataklar
- Diğer boyutlarına oranla kalınlığı az,
- iki yüzeyi birbirine yaklaşık paralel,
- yan kayacı genellikle keserek bulundukları ortama yerleşmiş olan yataklardır.
- Yani oluşumları her zaman epijenetiktir.
- Damarlar faylar gibi düşünülmelidirler.
Damarlarda Zenginleşme Zonları
a) Şişme Zonları: Damarlar her zaman aynı özellikte devam etmezler. Bazı bölgelerde daha kalın, bazı bölgelerde ise çok daha dar olabilirler. Bu özellik, damarlarda şişme ve daralma olarak bilinir.
a) Kırık kesişme zonları
b) Yan kayaç litolojisine bağlı zenginleşme
Damar Çeşitleri
4) Mercek Şekilli Yataklar
Her boyutta olabilirler. Genellikle kalınlıkları diğer boyutlarına nazaran daha küçük olan ve her yönde giderek incelme gösteren ve nihayet son bulan cevher kütleleridir. Özellikle pegmatitik yataklar ve ekzalatif yataklar için karakteristiktirler.
Yarı Düzenli Maden Yatakları
Devamlılıkları genellikle problemli olan ve belirli bir geometri takip etmeyen ve çok değişken şekillerde gelişebilen yataklar.
Yığın şekilli yataklar
Sınırları girintili çıkıntılı olan ve basit bir geometrik şekil göstermeyen her türlü cevher yığışımlarıdır. Stok olarak ta bilinirler. Bu tür yataklara özellikle metazomatik yataklarda ve karstik arazilerde gelişen oluşuklarda rastlanır. Bazik ve ultrabazik kayaçlar içerisinde gelişen bazı yataklar da (özellikle podiform kromit) genellikle yığın şeklindedir.
Devamlılıkları genellikle problemli olan ve belirli bir geometri takip etmeyen ve çok değişken şekillerde gelişebilen yataklar.
Ağsal yataklar
Cevherin yan kayaç içerisinde gelişigüzel dağılmış olan ve birbirini kesen çok ince damarcıklar halinde bulunduğu yataklardır. Zaman zaman ağsal damarcıklar birleşerek kalınlaşabilir. Daha çok porfiri tip yataklarda görülür. Bazı durumlarda, bu ağsal damarcıklar, kayaç içinde hakim olan ana kırık sistemlerine paralel veya yarı paralel olarak gelişmiş olabilirler.
Saçınımlı yataklar
CEVHERİN YERLEŞİMİ
A) Boşluk Dolgusu şeklinde
Cevher ve gang minerallerinin kimyasal bileşenlerini taşıyan akışkanların yan kayaç içerisinde daha önceden oluşan açıklıkları doldurmasıdır. Bu açıklıklar daha çok fay zonları, kırık ve çatlaklar ve breşik zonlardır. Boşluk dolgusu sonunda genellikle damar tipi cevherleşmeler oluşur.
B) Ornatım şeklinde
Cevher ve gang minerallerinin kimyasal bileşenlerini taşıyan akışkanların yan kayacın içerisinden geçerken, çözelti-kayaç arasında geçen kimyasal değişim (metazomatizma) sonucunda gerçekleşir. Böylece ergiyik ile yan kayaç arasında bir değiş tokuş olayı gerçekleşir. Bu tür yerleşimde:
- Cevher çeperleri düzenli değildir ve girintili çıkıntılı bir yapı arzeder.
- Özellikle karbonatlı seviyelerde görülür.
- Ornatımla yerleşim skarn tipi yatakların karakteristik özelliğidir.
- Ornatım hemen her tür damar gelişimine de eşlik edebilir.
C) İçirme şeklinde
Yan kayaç içerisinde bulunan gözeneklerin, cevher ve gang minerallerinin kimyasal bileşenlerini taşıyan akışkanlarla dolması sonucu gelişen bir olaydır. Gözeneklere yerleşen ergiyik yan kayacın kimyasal özeliklerine bağlı olarak onu ornatabilir. Böylece içirme ve ornatım birlikte gelişebilir.