- Porfiri Cu
- Porfiri Mo
- Porfiri Sn
C) Volkanojenik Masif Sülfit Yatakları
D) Kordileran Damar Tip Yataklar
B) SKARN YATAKLARI
Kelime olarak Tanım : Var olan bir ilksel kayacın sonradan metazomatik olarak değiştirilmesi ile oluşan yeni bir kayaç veya mineral grubudur.
Bilimsel olarak Tanım : Mağmatik kayaçların ( kireçtaşı veya dolo taşı gibi ) karbonatlı kayaçlar içine sokulum yapması sonucunda , mağmatik kaynaktan karbonatlı birime başta Si, daha az oranda da Al,Fe ve Mg ilave edilmesiyle, karbonatlı minerallerin başlıca Ca silikatlı ve Mg silikatlı minerallere dönüşmesi ile oluşan kayaçlardır.
Yani , SKARN = KALK - SİLİKATLI GANG
Eğer karbonatlı kayaç saf kireçtaşı veya dolo taşı değilse , oluşan kayaç skarn değil kalk-silikatlı hornfles (boynuz taşı) olarak adlandırılır.
Dereli (Giresun) Skarn yatağında skarn zonundan bir görünüm
Bulunuş : Granitik kayaçlar ile karbonatlı birimlerin dokanak zonlarında görülürler
Genel Tanım : Granitik kayaçların genellikle karbonatlı birimler içine sokulum yapması sonucunda, gerek yükselen sıcaklık ve basınç nedeniyle ve gerekse granit ile karbonatlı birim arasında gelişen kimyasal değişim nedeniyle, granit-karbonatlı kayaç dokanağında meydana gelen kalsiyum-silikatlar bakımından aşırı zenginleşmiş kayaçlardır.Bu şekilde gelişen maden yataklarına da skarn tip yataklar denir.
Oluşum yerine göre Çeşitleri :
a) Endoskarn : Sokulum kayacının içinde gelişen skarnlar
b) Ekzoskarn : Sokulum kayacının sokulum yaptığı dış kesimlerdeki kayaçlar içinde gelişen skarnlar.
Her iki tip skarn da cevherleşme içerebilir. Fakat her iki skarn türünün gelişmiş olduğu oluşuklarda eğer ekzoskarn karbonatlı birimlerin yerini alarak gelişmişse, cevherin çoğu veya tamamı bu zonda yer alabilir. Ekzoskarnlarda, cevher mineralleri granit-skarn kontağından ziyade skarn-karbonatlı kayaç kontağına yakın kesimlerde bulunur.
Mineralojik Bileşimine göre Çeşitleri :
a) Kalsiyumlu Skarn : Mağmatik sokulum kaynaklı çözeltilerin kireçtaşlarını ornatmasıyla oluşmuşlardır. Karakteristik mineralleri garnet ( andradit,grosüler), piroksenler ( diyopsit,hedenberjit),epidot,vezüvyanit ve vollastonittir.
b) Mg'lu Skarnlar : Dolo taşı veya dolomitik kireçtaşlarının ornatılmasıyla oluşmuşlardır. Karakteristik mineralleri diyopsit,forsterit,spinel,flogopit,serpantin ve dolomittir.
c) Silikatlı Skarn : Granit,siyenit,kumtaşı,kil taşı , volkanik tüf gibi alümino silikatli kayaçların ornatımıyla oluşmuşlardır. Skapolit en karakteristik mineraldir.
Mineral Birlikteliği ve Sırası :
Genel olarak skarn yataklarında önce silikatlar, sonra oksitler ve daha sonra da sülfürlü mineraller gelişir.
Silikatlar da kendi aralarında bir zonlanma gösterirler. Bu, kalsiyumun yerini önce Mg, daha sonra da demirin almasıyla gelişir. Böylece sırasıyla kalsit-vollastonit-diyopsit-hedenberjit-andradit gelişir.
Mineral Zonlanması :
Skarn Yatakların Genel Özellikleri,Bulunuşu,Alterasyonu :
- 350-800 °C'lik sıcaklıklarda, 1 km den bir kaç km' ye varan derinliklerde gelişirler.
- Kıta kenralarında orojenez öncesi ve sonrasında ve orojenezle eş yaşlı olarak,ayrıca ada yaylarında ve riftleşmiş kıta kenarlarında gelişebilirler.
- Cevher ve gang mineralleri iri taneli bir yapı gösterir ve tabakalı kireçtaşlarının metazomatizması nedeniyle bantlı bir görünüm sunabilir.
- Çoğunlukla katmansı, düzensiz cep,yığın ve stoklar halindedirler.
- Porfiri yataklarla yakın bir ilişki gösterebilirler ve bunların dış kesimlerinde oluşabilirler.
- Bu tür yataklarda en son gelişen cevherleşme skarn içinde damar veya stokvork şeklide olabilir.
- Egemen mineralojijk bileşime göre intrüziv kütledeki alterasyon türü değişebilir
- Sn yataklarında,greyzenleşme ;
- Baz metal sülfür yataklarında, K-silikat alterasyonu, serizitik alterasyon ( iyi gelişmiş bir endoskarn ) ;
- Mo yataklarında, kuvars damarcıkları ve K-silikat alterasyonu ; mağnezyen Fe yataklarında, propolitik alterasyon yoğun, endoskarn çok az ;
- Kalsik Fe yataklarında, Na-silikatlar (killer) çok, endoskarn yoğun.
SKARN YATAKLARIN OLUŞUMU
Skarn yataklarının oluşumu genellikle 3 aşamada gerçekleşir.
1 Aşama : Mağmatik kütlenin sokulumu ve kontak metamorfizma
2 Aşama : Metazomatik işlemler ve skarn zonunun gelişimi
3 Aşama : Gerileyen Alterasyon Evresi
1. Aşama : Mağmatik kütlenin sokulumu ve kontak metamorfizma :
Yüksek porozite oluşumuna yol açar ve cevher minerali oluşturmaz. Bu ilk aşama sonucunda, kontak metamorfizma ile yan kayaçlar çok daha kırılgan hale dönüşür.Böylece sonraki aşamalara hazırlık olur.
2. Aşama :Metazomatik işlemler ve skarn zonunun gelişimi :
Mağmanın kristallenmesi sonucunda mağmatik hidrotermal çözelti gerek intrüziv kütlenin ve gerekse yan kayaçların basınçla kırılmasına yol açar. Bu esnada iki tür skarn oluşabilir.
a) Reaksiyon skarnı : Orta-yüksek metamorfizma dereceli ortamlarda, kireçtaşı ile şeyl veya çört ardışımlı birimlerde oluşur. Kullanılan bütün bileşenler yan kayaç kaynaklıdır. Her hangi bir cevher zenginleşmesi olmaz.
b) Metazomatik skarn : Mağmatik hidrotermal çözeltinin karbonatlı birimler içine infiltrasyonu (girişimi) ile gelişir. Cevher oluşumuna yol açar.
3. Aşama : Gerileyen Alterasyon Evresi :
Mağmatik kütlenin (yani granitik mağmanın) kristallenmesi tamamlanmış veya tamamlanmak üzeredir.Özellikle sığ ortamlarda gelişir ve yüzeysel kökenli çözeltilerin çevrimi ve sisteme girişi ile ortaya çıkar.Daha önceki iki evrede gelişen minerallerin tekrar bozuşmasına ve yeni minerallerin oluşmasına yol açar.Yan kayaca uçucular ilave edilirken Ca çözülür ; böylece yeni sulu silikatlar oluşur.
Gerileyen alterasyon ile ;
a) Ca'ca zengin silikatlar Ca'ca fakir silikatlar tarafından ornatılır,
b) Fe-oksit ve sülfürler oluşur,
c) Karbonatlar ve albitik plajiyoklaslar oluşur.
TÜRKİYE'DE ÖRNEKLER
1) Uludağ Şeelit Yatağı :
